درس اول- چرا به تحقیق نیازمندیم؟

چکیده درس اول: کار تحقیق یک کار عمومی است که همه ما انجام می دهیم. هر قدر می گذرد و تجربه و دانش ما بیشتر می شود و به تکنولوژی های پیشرفته تری دست می یابیم نیازمان به مسائلی که باید در باره آن تحقیق کنیم کمتر که نمی شود هیچ بیشتر هم می شود.

از شما انتظار می رود پس از خواندن این درس بتوانید:
۱. تحقیق را در نمونه های زندگی روزمره شناسایی کنید.

۲. تعریفی ساده از روش تحقیق به دست دهید. 

۳. رابطه اطلاعات انبوه موجود روی وب را با ضرورت تحقیق تشخیص دهید.

کلمه «تحقیق» ممکن است به نظر بسیاری کلمه ای سنگین باشد که معمولا در زندگی روزمره کاربردی ندارد. معمولا انتظار داریم محققان را در دانشگاهها و موسسات پژوهشی و آزمایشگاهها و مانند این ها ببینیم. اما مثال های زیر نشان می دهد که تحقیق به چنین جاهایی محدود نیست و ما همگی در زندگی روزانه خود با سطوحی از تحقیق درگیر هستیم:

- پیدا کردن خانه مناسب با قیمت مناسب برای خرید یا اجاره؛

- پیدا کردن بهترین رستوران یا فروشگاه با کیفیت محصولات خوب و بهای منصفانه؛

- پیدا کردن بهترین راه رفتن به سفری کوتاه یا تعطیلاتی به منطقه ای از کشور یا جهان؛

- پیدا کردن بهترین معلم خصوصی ریاضی یا زبان؛

- پیدا کردن بهترین تصویربردار عروسی و جشن تولد؛

- پیدا کردن جواب برای سوال های خبری مان: واقعا فلانی این حرف ها را زده؟ چه طور بوده ماجرا؟ حالا قراره چه بشود؟ یعنی اوضاع بدتر می شود؟؛

- این که می گویند کرم های آرایشی سفیدکننده که تازه خریده ایم تقلبی بوده درست است؟

- این دانشگاهی که در مالزی به من پذیرش داده آیا مدارک اش در اروپا ارزشی دارد؟ توی خود ایران ارزشیابی می شود؟ می شود بورسیه گرفت از خود مالزی؟

- این شرکت فیلم سازی که تازگی در دوبی راه افتاده قرار است برای داخل ایران فیلم تولید کند یا برای شبکه های تلویزیونی خارجی؟ چه طور مجوز گرفته از دولت امارات؟

توجه به این مثال ها و نمونه های مشابه آن در زندگی روزمره ما نشان می دهد که کار تحقیق یک کار عمومی است و همه ما آن را انجام می دهیم و هر قدر می گذرد و تجربه و دانش ما بیشتر می شود و به تکنولوژی های پیشرفته تری دست می یابیم٬ نیازمان به مسائلی که باید در باره آن تحقیق کنیم کمتر که نمی شود هیچ٬ بیشتر هم می شود.

این موضوع پس از فراگیر شدن استفاده از وب صورت جدیدتری پیدا کرده است.

در سال های اخیر و مشخصا از سال ۲۰۰۶ که مجله تایم شخصیت سال خود را با الهام از یوتیوب «شما» یعنی همه شهروندان فعال روی وب انتخاب کرد، موج تازه ای از تحولات دنیای اطلاعات و ارتباطات ما را در برگرفته و تغییر داده است.

مسئله شهروندانی که به تدریج وارد تولید رسانه ای می شوند شاخص ترین پدیده این دوره است. 

چند سال قبل از رایج شدن یوتیوب، وبلاگ به رسانه محبوب ایرانیان تبدیل شده بود و با پایه گذاری یوتیوب در سال ۲۰۰۵ جهش تازه ای در تولید محتوا به وجود آمد. در همان اوان، سایت بالاترین هم پایه گذاری شد و خیلی زود به سایتی محبوب تبدیل شد.

رادیو زمانه به عنوان اولین رادیوی دوسویه و مخاطب محور به وجود آمد و با استقبال وبلاگ نویسان و شهروندان روزنامه نگار رو به رو شد. به تدریج آشنایی با تولید محتوا در وب و به اشتراک گذاشتن عکس و ویدئو عمومیت یافت و نهایتا در سال های بعد از جنبش سبز با همه گیر شدن فیسبوک و رواج ویدئوهای موبایلی به اوج تازه ای رسید.

همان قدر که شهروندان بیشتری وارد وب می شوند و شبکه های اجتماعی میلیون ها نفر را در ارتباط با هم قرار می دهند مسئله های تازه ای به وجود می آید که به اعتبار خبرها و عکس ها و لینک ها بر می گردد.

اکنون کاربران و شهروندان خبرنگار برای این که در انبوه اطلاعاتی که به اشتراک گذاشته می شود قابل اعتمادترین ها را پیدا کنند ناچار هستند میزان احتیاط و دقت و توان تحقیق خود را در باره مسائل مختلف بالا ببرند و سوال کنند. مثلا:

آیا باید به لینکی که در باره چگونه لاغر شدن است اعتماد کرد؟ 

آیا اطلاعاتی که درباره گرفتن مدرک از انگلستان خوانده ایم درست است؟ 

آیا واقعا مهاجرت به کانادا آسان است؟ 

آیا درست است که مصرف آنتی بیوتیک در اروپا چندان توصیه نمی شود؟ 

آیا این که می گویند پارازیت می تواند عامل سرطان باشد درست است؟ 

آیا واقعا سدسازی عامل خشک شدن دریاچه اورمیه است؟

آیا واقعا دبیرکل سازمان ملل٬ وقتی برای اجلاس غیرمتعهدها به تهران آمد٬ خواستار دیدار با محمد خاتمی شده بود؟

ما گاهی برای یافتن دارویی، آدرسی، متخصص کاری به سوال کردن نیاز داریم؛ مثلا یافتن متخصص پوست یا حتی بهترین متخصص پوست از بین کسانی که خود و دوستان مان می شناسیم. گاهی برای فهمیدن صحت و ابعاد یک حادثه نیاز به پرسیدن داریم. مثلا می خواهیم در باره زلزله در آذربایجان بیشتر بدانیم.

ما هر روز با ده ها سوال رو به رو می شویم. ممکن است جواب دادن به برخی از این سوال ها اولویت ما نباشد یا علاقه ای به پیگیری آنها نداشته باشیم٬ ولی برای برخی سوال هایی که با آن رو به رو می شویم و تردیدهایی که پیدا می کنیم ناچاریم یا مشتاق ایم جواب درست و درمانی پیدا کنیم.

چه باید بکنیم و از کجا شروع کنیم؟ این همان سوالی است که در روش تحقیق به آن جواب می دهیم.

به علاوه، غیر از آن چه در زندگی روزمره با آن رو به رو می شویم و باید برای آن پاسخ مناسبی بیابیم٬ در طول دوره درس و مدرسه هم با سوال هایی از سوی معلم ها و کتاب های درسی مان رو به رو می شویم که باید برای آن ها جواب پیدا کنیم. این جا هم روش تحقیق به ما کمک می کند.

روش تحقیق صورت گسترده، منظم و علمی شده همین پرس و جوهایی است که همه ما به صورت روزمره انجام می دهیم.

دقت در مراحلی که ما برای حل یک مسئله یا پاسخ یک سوال طی می کنیم چارچوب اصلی روش تحقیق را روشن می کند و فایده آن این است که با زحمت کمتر و دقت بیشتر و زمان کوتاه تر می توانیم به پاسخ درست برسیم. 

سوال پایه اصلی هر تحقیق است
دیدیم که برای هر تحقیقی ما از یک سوال شروع می کنیم. نکته این جا است که سوال های ما همه از یک جنس نیستند و برای رسیدن به پاسخ مناسب باید بدانیم چه سوالی داریم و برای رسیدن به پاسخ راه درستی را طی کنیم: راه تحقیق یا روش تحقیق از همین جا شروع می شود.

در بخش بعدی به همین مسئله می پردازیم.