بیماری دردناک به نام سنگ کلیه!

سنگ کلیه به ته‌نشین شدن مواد معدنی در لوله‌های ادراری و سفت شدن و کریستالیزه شدن آن گفته می‌شود که با علائمی همچون درد شدید نواحی پهلو، کمر و نواحی پایینی لگن و گاه خون‌ریزی در ادرار همراه است که با مصرف غذاها و برخی گیاهان دارویی می‌توان دفع آن‌ها را تسهیل کرد.سنگ کلیه ذرات کوچک و سخت که در یک یا هر دو کلیه تشکیل شده و گاهی به داخل حالب ها (لوله های عضلانی باریکی که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کنند) انتقال یابند.[...]

مقدمه:

سنگ کلیه بیماری جددی نیست. حتی می گویند، فرعون هم به این بیماری مبتلا بوده و یکی از ویژگی های طبیب مشهورش، سینوهه، توانایی درمان درد سنگ کلیه بوده است. با پیشرفت علم پزشکی، درمانهای پیشرفته تری برای این بیماری کشف و ابداع شده که سنگ کلیه را جزو بیماری های ساده دنیا کرده است. اما هنوز هم درد سنگ کلیه اگر نگوییم طاقت فرساترین دست کم یکی از وحشتناک ترین دردهایی است که تاکنون بدن انسان تحمل کرده است. به همین دلیل درباره چگونگی پیشگیری و درمان این درد با دکتر سید کاظم فروتن، جراح و متخصص کلیه و مجاری ادرار صحبت کردیم .

یکی از دردناک‌ترین علت‌های مراجعه به بیمارستان‌ها سنگ کلیه است. دردی که امیدوارم شما آن را تجربه نکنید؛ ولی هر کس آن را تجربه کرده می‌داند که چه درد بدی است؛ یعنی مبتلایان همواره به دنبال راهی هستند که بتوانند از این مشکل خلاص شوند یا دست‌کم روش‌هایی غیردارویی را جستجو می‌کنند که بتواند درد آن را تسکین دهد.

سنگ کلیه بیماری است که باعث درد در پهلوی سمت چپ یا راست بدن می‌شود. سنگ دستگاه ادراری یکی از ناراحت‌کننده‌ترین بیماری‌ها است. اغلب بیماران مبتلا به سنگهای کلیه معمولاً در سالهای اولیه بلوغ مراجعه می‌کنند و حد اکثر شیوع سنی آن در حدود ۲۸ سالگی است. یک قله دیگر در ۵۵ سالگی وجود دارد که تقریباً مختص به سنگهای عفونی در خانمها است. بطور کلی سنگهای کلیه در مردان ۴ برابر زنان است ولی اگر تنها سنگهای عفونی را در نظر داشته باشیم نست مرد به زن ۲ به ۳ است. انواع مختلف سنگ ادراری وجود دارد ولی اغلب سنگها از جنس کربنات کلسیم هستند. سایر انواع: استروایت یا عفونی، اگزالاتی، سیستئینی، اسیداوریکی. سنگ‌ها در لگنچه، میزنای، مثانه و در پیشابراه دیده می‌شوند. رژیم غنی از کلسیم – سدیم – پروتئین و همچنین عدم تحرک افراد مبتلا به هیپر کلسیوری نوع دو – افراد مبتلا به بیماری‌های گوارشی مثل التهاب روده یا ایلئوستومی، سابقه ابتلا به عفونت ادراری و بیماری‌های متابولیک، نقرس، عدم تحرک در ابتلا به سنگ نقش دارند.

سنگ کلیه چیست؟!

سنگ کلیه به ته‌نشین شدن مواد معدنی در لوله‌های ادراری و سفت شدن و کریستالیزه شدن آن گفته می‌شود که با علائمی همچون درد شدید نواحی پهلو، کمر و نواحی پایینی لگن و گاه خون‌ریزی در ادرار همراه است که با مصرف غذاها و برخی گیاهان دارویی می‌توان دفع آن‌ها را تسهیل کرد.

سنگ کلیه ذرات کوچک و سخت که در یک یا هر دو کلیه تشکیل شده و گاهی به داخل حالب ها (لوله های عضلانی باریکی که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کنند) انتقال یابند. سنگ کلیه از نظر اندازه از یک دانه شن تا حدود یک توپ گلف متغیر بوده و ممکن است منفرد یا متعدد باشد.
سنگ کلیه معمولاً بزرگسالان بالای ۳۰ سال از هر دو جنس را مبتلا می سازد ولی در مردان شایع تر است.

تاریخچه:

اولین گزارش‌های سنگ ادراری شاید مربوط به سنگ‌هایی باشد که بین اسکلت یک مصری که در ۴۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می زیسته باشد. همین طور جراحی‌هایی که برای سنگ ادراری انجام شده‌اند نیز جزو اولین اعمال جراحی محسوب می‌شوند.

علایم شایع سنگ کلیه:

۱- درد آهسته و شبیه به دندان‌درد که از ناحیه کمر و لگن آغاز می‌شود. این می‌تواند اولین نشانه وجود مشکل در شما باشد. درد می‌تواند مداوم یا متناوب باشد و گاهی بیاید و برود. به‌ندرت پیش می‌آید که به طور کل از بین برود.
ممکن است تصور کنید که با مصرف داروی مسکن دردتان از بین می‌رود. ولی بعد از چند ساعت یا چند روز، شدت درد بیشتر شده و محل آن نیز مشخص‌تر می‌شود. برخی مبتلایان در ناحیه کلیه خود احساس فشار مشخصی می‌کنند، گویی ادرارشان می‌خواهد از مانعی بگذرد. با اینکه این درد قابل‌تحمل است، اما هیچوقت نباید آن را نادیده بگیرید.

۲- تب، بی‌حوصلگی و درد. در کنار درد کمر، مبتلایان بسیاری دچار حس خستگی و بی‌حوصلگی می‌شوند. حتی ممکن است تب و لرز هم کنند. فرایند فکری شما کندتر شده و سطح انرژیتان شدیداً پایین می‌آید. ممکن است واقعاً تب داشته باشید یا نداشته باشید، اما دچار حالت‌ تهوعی می‌شوید که معمولا با سرماخوردگی و معده‌درد همراه است. راه رفتن برایتان سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود و این درد انجام کارهای روزمره را برایتان غیرممکن می‌سازد. برای بالا بردن دستانتان به بالای سر یا بلند شدن از حالت خمیده، مشکل خواهید داشت.

۳- وجود خون در ادرار. در طول این مدت باید ادرارتان را بررسی کنید. ممکن است اثری از خون در ادرارتان بیابید، یا خود ادرار ممکن است رنگی غیرعادی پیدا کند.
اگر رنگ ادرارتان نارنجی پررنگ شده بود، احتمالاً آب بدنتان کم شده است. وجود خون در ادرار نشانه هشداردهنده ای است. تیره بودن رنگ ادرار همراه با درد تیز و شدید در ناحیه کلیه می‌تواند پرچم قرمزی برایتان باشد که به پزشک مراجعه کنید. در مورد علائم خفیف‌تر، باید به طور قابل‌ملاحظه‌ای مصرف آب خود را افزایش دهید. اگر این موجب کمتر شدن علائم خفیف نشد و هنوز ترشحات غیرعادی ادرار داشتید، به پزشک مراجعه کنید.

۴- دردهای تیز و سوزن‌سوزن شدن در یک طرف کمر. اگر یک دفعه احساس درد شدیدی به شما دست داد، گویی که شکمتان را از داخل بریده و باز کرده باشند، احتمالاً دچار حمله سنگ‌کلیه شده‌اید. درد شما در این مقطع دو برابر می شود و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارید. این دردناک‌ترین قسمت بیماری است و حتی از بیرون آمدن خود سنگ کلیه هم دردناک‌تر است. اگر در مطب پزشک یا اورژانس بیمارستان نشسته‌اید، بلافاصله تقاضای رفتن نزد پزشک را کنید.
بدون داروهای مسکن، دچار دردی شدید و مداوم از جانب کمرتان خواهی شد که به سمت شکمتان کشیده می‌شود. بسیاری از مبتلایان با قرار گرفتن در حالت‌های بسیار خاص احساس راحتی بیشتری می‌کنند و برای برخی نیز خوابیدن روی زمین یا نشستن روی صندلی کمی آرامش‌بخش است. اما وقتی داروی مسکن را دریافت کنید، علائم قابل‌تحمل‌تر خواهند شد.

انواع آزمایش‌ها برای تشخیص سنگ کلیه:

۱- PH

2- کشت ادرار

۳- اوره، کراتینین (برای بررسی عملکرد کلیه)

۴- metabolic eratution: اندازه‌گیری کلسیم، اسید اوریک و پتاسیم خون

کسانی که هایپوکالمی دارند شانس سنگ‌سازی بیشتری دارند زیرا دفع سیترات ادرارشان کم می‌شود.

۵- ادرار ۲۴ ساعته: اندازه‌گیری کلسیم، اسید اوریک، اگزالات، سیستین، سیترات

۶- تشخیص جنس سنگ

انواع سنگ کلیه:

۱٫سنگ های اگزالات و فسفات کلسیم: حدود ۸۰% سنگ های کلیه، از جنس اگزالات کلسیم هستند و بروز این نوع سنگ کلیه بیشتر در سنین میانسالی است. از جمله علل دیگر، پرکاری تیروئید، افزایش اسید اوریک ادرار، اسیدوز توبولی کلیه، افزایش اگزالات ادرار و افزایش کلسیم ادرار می باشد. درمان اولیه شامل برطرف کردن عامل اصلی است. برای مثال در درمان پرکاری تیروئید، غده ی تیروئید برداشته می شود. در اسیدوز توبولی کلیه، درمان بیکربناتی و پتاسیمی است.

۲٫سنگ هایSTRUVITE : این سنگ ها از نظر شیوع، بعد از سنگ های کلسیمی هستند که حاوی آمونیوم، فسفات و منیزیم می باشند. در واقع این سنگ ها حدود ۱۵-۵% موارد سنگ کلیه را تشکیل می دهند. این سنگ ها با عفونت های سیستم ادراری ارتباط دارند، به این علت به آنها سنگ های عفونی گفته می شود. عامل بیماری زایی که عفونت ایجاد می کند، PROTEUS MIRABILIS است. این عامل بیماری زا، یک باکتری حاوی اوره آز است که اوره را می شکند. این آنزیم، اوره را به آمونیاک تبدیل می کند. در نتیجه PH ادرار را قلیایی می نماید. در این محیط قلیایی، STRUVITE رسوب می کند و بزرگ می گردد. معمولاً این سنگ ها با جراحی برداشته می شوند.

۳٫سنگ های اسید اوریکی: این سنگ ها حدود ۴% موارد سنگ کلیه را تشکیل می دهند. افزایش دفع اسید اوریک، در اثر اختلال در سوخت و ساز واسطه ای پورین ها رخ می دهد، که در بیماری نقرس دیده می شود. البته ممکن است در اثر بیماری های تحلیل برنده ی دیگر نیز، که سبب شکسته شدن سریع عضلات می شوند، هم به وجود آید.

۴٫سنگ های سیستئینی: این سنگ ها حدود ۱% موارد سنگ کلیه را تشکیل می دهند. این بیماری ژنتیکی نسبتاً نادر، در اثر اختلال ژنتیکی در بازجذب کلیوی اسید آمینه ی سیستئین رخ می دهد. لذا این ترکیب در ادرار تجمع می یابد. به این وضعیت، سیستینئوری (وجود سیستئین در ادرار) گفته می شود. علت این اختلال ژنتیکی است. لذا در سنین کودکی بروز می کند و معمولاً سابقه ی خانوادگی نیز دارد. این بیماری یکی از معمول ترین علت های سنگ کلیه در دوران کودکی و قبل از بلوغ است.

سنگ‌های کلسیم:

در مردان ۳-۲ برابر بیشتر ایجاد می‌شود.

علل ایجاد این سنگ‌ها (در ۵۰% افراد Ca ادرار بالاست و در ۵۰% دیگر کسانی که سنگ Ca دارند، Ca ادرار طبیعی است)

۱- ایدیوپاتیک (این افراد بدون علت خاصی Ca زیادی از ادرار دفع می‌کنند) در ۲۰% افراد در مردان ۲ برابر است و Ca سرم طبیعی است.

۲- اسید اوریک بالا در ادرار

اسید اوریک در ادرار هسته‌ای ایجاد می‌کند که کلسیم به آن‌ها چسبیده و سنگ ایجاد می‌کنند.

در مردان ۴ برابر است و ۲۰% کسانی که سنگ کلیه دارند اسید اوریک ادرارشان بالاست.

۱) رژیم حاوی اسید اوریک بالا ۲) در شیمی‌درمانی که سلول‌های زیادی می‌شکند ۳) در بیماری کش‌نیهان که اختلال در متابولیسم پورین دارند.

هایپراوریکوزوری:دفع اسید اوریک ادرار بیش از mg/24h750 در زنان و بیش از mg/24h800 در مردان

۳- افزایش فعالیت پاراتیروئید (در ۵-۳% افرادی که سنگ کلیسمی دارند و نسبت زنان به مردان ۱۰ به ۳ است.)

افزایش فعالیت پاراتیروئید مکن است به دلیل نئوپلاسم در پاراتیروئید باشدو این افراد Ca سرم خون‌شان بالاست و درمان جراحی است.

۴ -اسیدوز مزمن: در اسیدوز مزمن استخوان به عنوان بافر عمل کرده و کربنات کلسیم و فسفات کلسیم را به عنوان بافر به خون می‌ریزد. کلسیم خون زیاد شده و کلسیم ادرار نیز افزایش می‌یابد.

پس افرادی که اسیدوز دیستال دارند (اشکال در پمپ H-ATPase) دچار سنگ‌های کلسیمی می‌شوند.

با درمان RTA سنگ‌سازی بیمار درمان می‌شود.

این بیماری در مردان و زنان برابر است اما بیماری نادری است.

فرد یا به صورت ژنتیکی این کانال‌ها را ندارد یا به دنبال یک بیماری این کانال‌ها از کار می‌افتند و گاهی در جریان بیماری‌های اتوایمسیون آنتی‌بادی علیه H-ATPase تولید می‌شود.

۵- بالا بودن اگزالات ادرار: در ۳۰-۱۰% کسانی که سنگ کلسیمی دارند اگزالات ادرارشان بالاست.

علت بالا بودن اگزالات ادرار:

الف) رژیم غذایی: ممکن است در رژیم غذایی اگزالات بالا باشد مثل اسفناج، تنقلات، شکلات، بامیه و …

ب) کسانی که مشکلات روده‌ای دارند یا روده را جراحی کرده‌اند یا سندرم جذب مزمن دارند.

ج) کسانی که اسهال چرب دارند. در اسهال چرب به جای اگزالات، چربی با Ca باند شده و دفع می‌شود و اگزالات روده آزاد مانده و سطح خونی آن بالا می‌روند و از کلیه دفع می‌شود.

د) برخی به دلیل مشکلات کبدی اگزالات خون بالا دارند و این اگزالات از طریق ادرار دفع می‌شود چون آنزیمی که اگزالات را متابولیزه کند ندارند.

۶- پایین بودن دفع سیترات در ادرار: به طور طبیعی در دستگاه ادراری ماده‌ای هست که از به هم چسبیدن کریستال‌ها و تشکیل سنگ جلوگیری می‌کند. سیترات از مهارکننده‌های تشکیل سنگ است که پایین بودن آن در ادرار به تشکیل سنگ کمک می‌کند.

در ۴۰-۲۰% کسانی که سنگ کلسیمی دارند وقتی سیترات را اندازه می‌گیریم می‌بینیم که مقدار آن کم است. کمتر از ۳۲۰٫ میزان طبیعی سیترات در ادرار ۳۵۰-۳۲۰ پیروفسفات و گلیکوپروتئین از دیگر مهارکننده‌های تشکیل سنگ هستند. این پایین بودن سیترات می‌تواند ارثی یا رژیمی باشد. برای درمان، سیترات و پتاسیم می‌دهیم.

سنگ‌های سیستنی:

ممکن است به دلیل مشکلات ارثی در جذب سیستین دفع سیستین ادرار بالا برود و ایجاد سنگ کند در برخی کلیه نقص داشته و نمی‌تواند اسیدآمینه سیستین را بازجذب کند.

سنگ‌های استروایت:

معمولاً در خانم‌هایی که مکرر به عفونت‌های ادراری دچار می‌شوند ایجاد می‌شود.

کریستال‌ ها:

در ادرار کریستال‌های اسید اوریک و اگزالات دیده می‌شوند. اما طبیعی است.

تنها کریستال پاتولوژیک سیستین است.

الف) اگزالات کلسیم:۱) مونوهیدرات: دمبلی شکل ۲) دی هیدرات: پاکت نامه‌ای شکل (سوزنی شکل)

ب) کریستال آپاتات: آمورف و بی‌شکل‌اند.

ج) کریستال اسید اوریک: قرمز رنگ و به شکل trapezoid (سنگ‌های اسید اوریک هم قرمز رنگ‌اند شبیه گل رز)

د) کریستال Struvite: coffin lids (در تابوت)

هـ) کریستال سیستین: زرد و شش ضلعی

محل سنگ:
سنگ کلیه غالبا در کلیه ها به وجود می آید، اما می تواند در هر جای دیگری که مربوط به ادرار کردن است نیز تشکل شود، مثلا در مثانه و یا در لوله های جمع کننده ادرار که به مثانه متصل هستند.

جنس سنگ:

شایع ترین نوع سنگ کلیه ، سنگ های کلسیمی هستند. شاید حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد از انواع سنگ های کلیوی سنگ های کلسیمی هستند. این سنگ های کلسیمی هم عموما” به صورت نمک های کلسیم هستند. یعنی مثلا” اگزالات کلسیم یا فسفات کلسیم، بعد از سنگ های کلسیمی، سنگ های عفونی، اسید اوریکی و سایر انواع سنگ ها شیوع دارند. ولی اکثر افرادی که گرفتار سنگ کلیه می شوند، در واقع گرفتار سنگهای کلسیمی هستند.

اندازه سنگ:
سنگ ها ممکن است خیلی کوچک و یا خیلی بزرگ باشند. ۸۰ درصد سنگ ها کمتر از ۲ سانتی متر پهنا دارند.
هنگامی که سنگ کلیه خیلی کوچک باشد، ممکن است به صورت غیر قابل مشاهده و خود به خود از ادرار دفع شود.
گاهی، سنگ رشد زیادی می کند و برای همین به راحتی از کلیه خارج نمی شود.
گاهی هم، سنگ دارای گوشه های تیز و زبر می باشد و به سختی و با درد دفع می شود.
رنگ سنگ:
رنگ این سنگ ها زرد و گاهی قهوه ای می باشد.

علل ایجاد سنگ کلیه:

۱٫کم تحرکی: کم تحرکی که مثلاً در هنگام بیماری یا ناتوانی رخ می دهد، می تواند سبب برداشت کلسیم بیشتری از استخوان شده ، لذا غلظت کلسیم در ادرار افزایش می یابد.

۲٫ پرکاری تیروئید: پرکاری تیروئید اولیه، سبب افزایش دفع کلسیم می شود. حدود دوسوم افرادی که بیماری غدددرون ریز دارند، مبتلا به سنگ کلیه می شوند. در عین حال این اختلال تنها ۵% موارد سنگ های کلسیمی را در بر می گیرد.

۳٫ اسیدوز توبولی کلیه: در اثر نقص در تولید آمونیاک به وسیله ی کلیه،افزایش دفع کلسیم (توسط کلیه) ایجاد می شود.

۴٫مصرف زیاد نمک : براساس مطالعات، مصرف زیاد نمک سبب افزایش دفع کلسیم درادرار می شود.

۵٫ افزایش کلسیم ادرار با علت ناشناخته : برخی افراد حتی با مصرف رژیم غذایی کم کلسیم، به دلایل ناشناخته روزانه تا ۵۰۰ میلی گرم کلسیم دفع می کنند.

۶٫افزایش اگزالات ادرار: حدود نیمی از سنگ های کلسیمی به این ترکیب متصل می شوند. اگزالات به طور طبیعی تنها در چند ماده ی غذایی وجود دارد و دسترسی بدن به اگزالات به میزان جذب و دفع آن بستگی دارد، که در همه ی افراد این نسبت یکسان نیست. مطالعات انجام شده بر روی افراد سالم داوطلب، نشان داده است که در مورد تمام غذاها همچنان که اگزالات غذا افزایش می یابد، دفع اگزالات ادراری به همان نسبت بالا نمی رود. تنها هشت ماده ی غذایی سبب افزایش دفع ادراری اگزالات می شوند. این مواد غذایی شامل: اسفناج، ریواس ، چغندر ، آجیل، شکلات ، چای ، سبوس گندم و توت فرنگی هستند. به طور طبیعی مقدار اسید اگزالیک دفع شده در ادرار، نباید بیشتر از ۴۰-۱۰ میلی گرم در روز باشد تنها ۱۰% این میزان از رژیم غذایی حاصل می شود، بقیه ی آن، حاصل سوخت و ساز داخلی است.

اختلالات گوارشی توام با سوء جذب، معمول ترین علت افزایش دفع ادراری اگزالات می باشند که در بیماری ها یی مانند کرون و سلیاک دیده می شود. زیرا چربی جذب نشده، کلسیم را در روده باند می کند و در نتیجه جذب اگزالات افزایش می یابد.

یک اختلال ژنتیکی نادر نیز باعث افزایش اگزالات در ادرار می شود که در نتیجه سنگ های اگزالات کلسیم عود کننده، ایجاد می شوند که نهایتاً نارسایی کلیه ایجاد می شود. این افراد معمولاً قبل از رسیدن به دهه ی سوم زندگی تلف می شوند.

۷٫ پروتئین حیوانی: رژیم غذایی پر پروتئین همراه با افزایش دفع کلسیم، اگزالات و اورات است. در واقع مصرف زیاد پروتئین حیوانی با بار اسیدی آن (۱ میلی اکی والان هیدرژن در هر گرم پروتئین ) سبب افزایش دفع کلسیم می شود. لذا برخی محققان، رژیم های غذایی گیاهی را به افراد مستعد ابتلا به سنگ های کلیه توصیه می کنند.

۸٫فیبر غذایی: افزایش فیبر غذایی، سبب کاهش عوامل خطر تشکیل سنگ به خصوص سنگ های کلسیمی می شود.

دلیل سنگ ساز بودن کلیه:

اینکه چرا سنگ کلیه ایجاد می شود؟ چرا در یک کلیه بیشتر از دیگری سنگ تولید می شود؟ چرا بعضی بیشتر و بعضی کمتر سنگ کلیه دارند؟ سئوالاتی هستند که هنوز بطور مشخص جواب آنها پیدا نشده است. اما در این زمینه نظریه هایی وجود دارد. مثلا” اگر غلظت مواد داخل ادرار زیاد شود، می تواند زمینه ساز سنگ کلیه شود یا در برخی موارد زمینه های ارثی برای تشکیل سنگ مطرح است که استعداد فرد را در ابتلا به سنگ کلیه افزایش می دهد.

نحوه تشکیل سنگ در کلیه:

وقتی غلظت موادی در داخل یک محلول بیش از حد شود، در نهایت به حالت فوق اشباع در می آیند و به کریستال تبدیل شده و رسوب می کنند، مثل اتفاقی که موقع تولید نبات رخ می دهد. نبات رابا همین روش تولید می کنند. ابتدا محلول شکر و آب را غلیظ می کنند، و سپس داخل این محلول غلیظ نخ آویزان می کنند تا کریستال های شکر دور این نخ جمع شوند و نبات تولید شود. این همان اتفاقی است که هنگام تشکیل سنگ کلیه می افتد. وقتی غلظت مواد در ادرار زیاد شود، زمینه تشکیل هسته سنگ در ادرار فراهم می شود. وقتی هم که این هسته اولیه ایجاد شد، سایر مواد دور این هسته رسوب می کنند و سنگ بزرگ می شود.

درد چه موقع ایجاد می شود؟

معمولا” سنگ وقتی می خواهد دفع بشود، درد ایجاد می کند و وقتی جایش ثابت شد، درد از بین می رود، به عبارتی وقتی درد سنگ کلیه از بین رفت، مفهومش دفع سنگ نیست. یعنی وقتی درد شروع شد و بعد تسکین پیدا کرد، باید تکلیف سنگ مشخص شود و نباید بیمار فکر کند که چون دیگر درد ندارد پس همه چیز خوب شد و سنگ از بین رفت. باید به کمک سونوگرافی و عکس رادیولوژی مخصوص کلیه و مجاری ادرار، این سنگ پیگیری شود و اگر پیدا نشد آن وقت بگوییم که سنگ افتاده است و یک نفس راحت بکشیم .

راه های پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه:

۱- روزی ۲ تا ۳ لیتر آب بنوشید، یعنی ۶ تا ۸ لیوان.

۲- لیمو ترش تازه بخورید. این کار، خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش می‌دهد.

۳- اگر سنگ کلیه‌تان‌ ناشی از اسیداوریک بالاست، کمتر گوشت قرمز بخورید.

۴- مصرف سبزی‌ها و میوه‌ها را بیشتر کنید.

۵- اسفناج، ریواس، چغندر، کاکائو، چای پُررنگ، سبوس، آجیل، بادام و توت‌فرنگی حاوی اگزالات فراوان هستند و مصرف آنها احتمال ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.

۶- از قرار گرفتن در شرایطی که با تعریق بیش از حد همراه است، خودداری کنید.

۷- بیشتر ورزش کنید و کلا تحرک‌تان را افزایش دهید.

۸- بر خلاف تصور رایج، بد نیست میزان مصرف لبنیات‌تان را بیشتر کنید.

۹- مصرف غذاهای تند را کاهش دهید و از مصرف غذاهای حاوی ادویه و چاشنی‌های فراوان خودداری کنید.

۱۰- از افراط در نوشیدن قهوه خودداری کنید. کافئین موجود در قهوه، دفع کلسیم از ادرار را افزایش می‌دهد.

عواقب مورد انتظار در مورد سنگ کلیه:

سنگ های بزرگ معمولاً در کلیه مانده و بدون علامتند، هرچند که می توانند به کلیه آسیب بزنند. سنگ های کوچک به آسانی همراه ادرار از طریق حالب دفع می گردند. سنگ های بین این دو اندازه که از طرفی قابلیت ورود به حالب را داشته و از طرف دیگر به اندازه کافی کوچک نیستند تا عبور آنها از حالب به آسانی صورت گیرد باعث ایجاد درد شدید می گردند. این سنگ ها معمولاً در طی چند روز دفع می گردند. چنانچه حرکت سنگ متوقف شده و باعث انسداد ادراری گردد، برای پیشگیری از آسیب بیشتر کلیه باید خارج گردد.

درمان سنگ کلیه:
اصول کلی:
– هنگام ادرار کردن از کاغذ صافی یا گاز استفاده کنید تا دفع سنگ مشخص شود؛ یا داخل یک ظرف شیشه ای ادرار کرده ، وجود سنگ را بررسی کرده و در صورت وجود آن را جدا کرده ، ادرار را دور بریزید. برای مشخص شدن ترکیب سنگ ، آن را نزد پزشک ببرید.

- بررس های تشخیصی سنگ کلیه ممکن است شامل آزمایش کامل ادرار و کشت ادرار، عکس شکم ، سونوگرافی کلیه ، سی تی اسکن ، و اُروگرافی وریدی (روشی برای بررسی کلیه ها و مجاری ادرار با تزریق یک داروی قابل شناسایی توسط اشعه ایکس به داخل جریان خون )
– در صورت وجود سنگ کوچک منفرد بدون عارضه انسداد و عفونت ممکن است به درمان خاصی نیاز نباشد.

- در مورد سنگ های بزرگتری که خودبه خود دفع نشده و باعث ایجاد عوراض ، عفونت یا درد شدید شده اند اقدامات درمانی به منظور حذف آنها لازم است . روش های مختلف درمانی در این زمینه عبارتند از: حل کردن سنگ به طریق شیمیایی ، در آوردن سنگ با آندوسکوپ ، خارج کردن سنگ از طریق پوست ، سنگ شکنی با کمک امواج ماوراء صورت از خارج بدن [ESWL] ، و به ندرت جراحی باز. سایر رویکردهای درمانی جدید نیز در دست بررسی است .

- سنگ های ناشی از بالا بودن میزان کلسیم بدن ممکن است نیازمند برداشت جراحی بافت پاراتیرویید غیرطبیعی باشند.

درمان تغذیه ای سنگ کلیه:

درمان تغذیه ای در سنگ های اگزالات کلسیم:

اولین و مهمترین جزء درمان تغذیه ای این بیماران، مصرف فراوان آب است. برخلاف گذشته که میزان کلسیم مصرفی کاهش داده می شد، لازم است این بیماران روزانه بیش از ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم مصرف کنند که از منابع خوب کلسیم شیر کم چرب ، ماست ، پنیر و کلم بروکلی است. درحقیقت مصرف رژیم غذایی حاوی کلسیم خیلی کم، سبب دفع ادراری اگزالات می شود که در افراد مستعد، احتمال بروز سنگ کلیه را افزایش می دهد. با مصرف کلسیم فراوان ، کلسیم بیشتری در روده در دسترس است، که با اگزالات ترکیب و آن را به صورت غیر محلول درمی آورد که بدین طریق اگزالات از روده جذب نمی شود.

مورد بعدی، کاهش اگزالات رژیم غذایی است که به خصوص با حذف آن هشت ماده ی غذایی غنی از اگزالات ( اسفناج، ریواس ، چغندر ، آجیل ، شکلات ، چای ، سبوس گندم و توت فرنگی)، تا حد زیادی اگزالات رژیم غذایی کاهش می یابد. یافته ها نشان می دهند که تغییر در دفع کلسیم ادارای نقش مهمتری دارد. مصرف محدود تا متوسط پروتئین حیوانی مانند گوشت ، مرغ، ماهی و تخم مرغ می تواند سبب کاهش دفع کلسیم شود. در برخی مطالعات، مصرف زیاد نمک سبب افزایش دفع ادراری کلسیم شده است، لذا کاهش مصرف سدیم و نمک توصیه می شود. از آن جا که اخیراً رابطه ی دریافت کم پتاسیم در تشکیل سنگ های کلیه از طریق افزایش دفع کلسیم ادراری نشان داده شده است، لذا توصیه می شود این افراد پتاسیم بیشتری دریافت کنند کربوهیدرات های ساده (قند، شکر،شیرینی ها )، دفع کلسیم و اگزالات را افزایش می دهند. براساس مطالعه ی انجام شده بر روی گروهی از افراد مستعد، سنگ های کلیه کلسیمی (با علت ناشناخته)، این افراد پاسخ انسولینی بالا و پایدار به گلوگز پس از وعده ی غذایی داشتند. لذا توصیه می شود مصرف کربوهیدرات های ساده کاهش یابد.

درمان تغذیه ای در سنگ های اسید اوریکی:

بیماران مبتلا به سنگ های اسید اوریکی باید آب زیادی مصرف کنند و لازم است با تجویز رژیم غذایی با باقیمانده ی قلیایی، PH ادرار آنها را کمی افزایش داد تا به ۵/۶ -۶ برسد. در صورتی که افزایش اسید اوریک شدید باشد، باید پروتئین تنها در محدوده ی توصیه شده ی RDA مصرف شود و مصرف منابع غذایی حاوی پورین از جمله گوشت ها، عصاره ی گوشت، حبوبات و سایر منابع باید کاهش یابد.

درمان تغذیه ای در سنگ های سیستئینی:

این بیماران باید آب فراوانی (بیشتر از ۴ لیتر در روز ) بنوشند. اغلب لازم است در طول شب نیز بیدار شده و آب بنوشند. رژیم غذایی با باقیمانده ی قلیایی ، برای افزایش PH ادرار تا ۵/۷ لازم است. به علاوه برای آنها رژیم غذایی حاوی سیستئین، متیونین و سیستئین کم توصیه می شود. اگر با این موارد سنگ کنترل نشود، پنی سیلامین هم تجویز می شود که اثرات جانبی زیادی دارد.

در مورد سنگ های STRUVITE، درمان تغذیه ای چندان نقشی ندارد و درمان آنها شامل درمان آنتی بیوتیکی و نیز برداشتن سنگ به وسیله جراحی است.

در مجموع، به همه افراد سالم، به خصوص، افراد مستعد بروز سنگ کلیه توصیه می شود، در طول روز به مقدار کافی آب و مایعات مصرف نمایند. افراد مبتلا به سنگ های کلیه نیز حتماً حداقل ۲ لیتر آب در طول روز بنوشند و علاوه بر توجه به نکات فوق، برای تنظیم رژیم غذایی برحسب نوع سنگ، با یک متخصص تغذیه مشورت نمایند.

روش‌های طبیعی برای دفع سنگ کلیه:

یک متخصص تغذیه با اشاره به نقش سبزیجات در درمان سنگ‌های کلیوی، گفت: مصرف سبزیجات، کلسیم، نوشیدن آب فراوان، محدود کردن مصرف پروتئین‌های حیوانی و تحرک در دفع طبیعی سنگ‌های کلیوی موثر است. وی بر مصرف جعفری، کرفس و گل گاوزبان برای دفع سنگ‌های کلیه تاکید کرد.
دکتر ضیاءالدین مظهری، نوشیدن آب فراوان را یکی از راهکارهای مهم در دفع سنگ‌های کلیوی به ویژه نوع اگزالاتی دانست و گفت: بیماران مبتلا به سنگ کلیه باید حداقل به میزان ۲ لیتر و با افزایش دما در فصل تابستان یا مناطق گرم ۳ لیتر همراه با وعده‌های غذایی و در طول روز آب بنوشند.
وی با تاکید بر افزایش مصرف سبزیجات خاطر نشان کرد: در مبتلایان به سنگ‌های کلیوی که سنگ اگزالاتی دارند، ریواس، اسفناج، تره فرنگی و سیب زمینی شیرین که غنی از اگزالات هستند نباید مصرف شود.
مبتلایان به سنگ کلیوی از مصرف ریواس، اسفناج، تره فرنگی و سیب زمینی پرهیز کنند. پروتئین‌های حیوانی، نمک سدیم، تنقلاتی نظیر بادام زمینی باید از برنامه غذایی مبتلایان به سنگ کلیه حذف و مصرف انواع نوشابه‌ها، آب مرکبات و چای نیز باید به حداقل برسد.
دکتر مظهری با بیان این که سنگ‌های اگزالاتی از شایع‌ترین انواع سنگ‌های کلیوی هستند گفت: فیبرهای موجود در سبوس ذرت، برنج و گندم دارای کم‌ترین میزان اگزالات هستند لذا مصرف بیشتر این مواد توصیه می‌شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران یاد آور شد: افزایش میزان تحرک و فعالیت‌های بدنی و دوری از استراحت و سکون به دفع سنگ‌های کلیوی کمک می‌کند.
وی در خصوص نقش کلسیم رژیم غذایی در بروز سنگ‌های کلیوی گفت: افزایش میزان کلسیم از دیگر راه‌های دفع سنگ‌های کلیوی است و حذف مواد غذایی حاوی کلسیم از جمله شیر باعث افزایش دفع اگزالات و تشکیل سنگ کلیه می‌شود.

خاکشیر در دفع سنگ کلیه موثر است

خاکشیر Descurainia Sophia گیاهی است خودرو، علفی و پایا دارای ساقه‌ای با ارتفاع ۱۲ تا یک متر که در کنار جاده‌ها و اماکن غیر زراعی و نسبتاً مرطوب می‌روید.
دکتر نسرین عاقل، فارماکوگنوزیست و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز اظهار داشت: این گیاه در اغلب نقاط ایران می‌روید و دانه‌ها خاکشیر را پس از به میوه نشستن گیاه و عموماً در مرداد و شهریورماه محصول برداری می‌کنند.
وی افزود: گیاه خاکشیر ادرار آور بوده و قادر است التهاب کلیه (پیلونفریت) را برطرف کند.
عاقل با اشاره به این که خاکشیر سنگ کلیه را دفع می‌کند، خاطرنشان کرد: به منظور دفع سنگ کلیه می‌توان خارشتر، خاکشیر و ترنجبین را با هم مخلوط کرده و صبح ناشتا خورد.

مصرف هندوانه و خیار در درمان سنگ کلیه
به گفته‌ی دکتر رضا آمری‌نیا مصرف میوه‌جات تازه، سیب زمینی، تربچه، حبوبات، برنج قهوه‌ای، جو، ذرت، کنجد، زیره، گشنیز، رازیانه، آب هویج، هندوانه، خیار و گیلاس برای پیشگیری و درمان این بیماری نقش موثری دارد.
مشاور تغذیه و رژیم درمانی همچنین با اشاره به عوامل موثر در بروز بیماری سنگ کلیه افزود: عفونت‌ها، داروها و ژنتیک از عواملی است که در بروز بیماری سنگ کلیه در فرد موثر است.
به گفته آمری‌نیا آزمایشات انجام شده بر روی سنگ کلیه مشخص می‌کند سنگ از چه نوعی بوده و چه مواد غذایی در ترکیبات آن وجود دارد و عمده‌ترین سنگ‌های کلیه از جنس کلسیم و اگزالات است و اختلالات غده پاراتیروئید یا مصرف بیش از حد پروتئین سبب افزایش ترشح کلسیم در ادرار شده و احتمال ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.
این مشاور تغذیه و رژیم درمانی افزود: بر این اساس توصیه می‌شود که از مصرف بیش از ۲۰۰ تا ۲۵۰ گرم پروتئین همچون گوشت قرمز، ماهی و مرغ در روز خودداری شود.

دفع سنگ‌های ادراری با روغن بادام

همچنین دکتر سید محمد معصومی، عضو هیأت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه با استناد به کتاب “گیاهان دارویی نوشته دکتر علی زرگر”، اظهار داشت: روغن بادام دفع سنگ‌های ادراری را تسهیل می‌کند برای این کار باید سه قاشق سوپ‌خوری از مخلوط بادام شیرین و روغن گردو را بعد از هر وعده غذایی همراه با جوشانده‌ای که از جوشاندن ۲۰ گرم شیرین بیان و یک مشت کاه جو در یک ظرف آب تهیه شده، مصرف کرد.
وی افزود: با مصرف موارد گفته شده، اگر سنگ کلیه بزرگ نباشد، دفع آن تسهیل می‌شود. انجام چنین عملی در دفع سنگ کلیه مبتلایان به سنگ کلیه گزارش شده است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه رازی کرمانشاه عنوان کرد: روغن بادام شیرین در فرمول تعدادی از فرآورده‌های دارویی و زیبایی وارد می‌شود و هیچ زیانی ندارد.

رژیم غذایی در افراد مبتلا به سنگ کلیه:

-اگر نوع سنگ کلیه کلسیمی یا فسفری باشد، از مصرف فرآورده های لبنی ، شکلات و نارگیل خودداری کنید.
-اگر نوع سنگ کلیه فسفاته باشد، رژیم غذایی حاوی اسیدها به اسیدی نگه داشتن مختصر ادرار کمک می کند.
-اگر نوع سنگ کلیه، اسیداوریکی یا سیستینی باشد، رژیم غذایی حاوی مواد قلیایی به قلیایی نگه داشتن مختصر ادرار کمک می کند.
-در مورد همه انواع سنگهای کلیه،نوشیدن روزانه حداقل ۱۳ لیوان مایعات (و بیشتر از همه آب خالص ) ضروری است.
رژیم غذایی کم چربی و پرفیر نیز توصیه می گردد.

در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید:
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان دارای علایم سنگ کلیه باشید.
– اگر افزایش درجه حرارت تا ۳۸/۳ درجه سانتیگراد
– اگر بروز علایم عفونت کلیه (سوزش و ناراحتی هنگام ادرار کردن یا احساس مکرر نیاز فوری به ادرار کردن )
-اگر دچارعلایم جدید و غیرقابل توجیه شده اید.داروهای تجویزی ممکن است با عوارض جانبی همراه باشند.

میزان مصرف مایعات:

چقدر آب خوردن مهم نیست . چقدر ادرار داشتن مهم است. ممکن است فردی در محیطی گرم زندگی کند یا فعالیت روزانه اش زیاد باشد، روزی ۵ تا پارچ هم آب بخورد ، ولی باز کافی نباشد. چون همه این ۸ لیوان آبی که می خورد، عرق می شود و چیزی از آن به ادرار نمی رسد تا رقیق شود. این فایده ای برای پیشگیری از سنگ کلیه ندارد. برای همین باید ملاک، میزان ادرار باشد نه میزان آبی که فرد می خورد. ما به بیماران توصیه می کنیم آنقدری آب بخورند که روزانه بیش از ۲ لیتر ادرار داشته باشند. یا بعبارتی در طول خواب شبانه یک بار برای ادرار کردن به دستشویی بروند. بیماری که کلیه سنگ ساز دارد، اگر احساس تشنگی کند و بعد آب بخورد، از قافله عقب مانده است. یعنی چنین بیمارانی نباید هیچ وقت احساس تشنگی کنند و همیشه قبل از احساس تشنگی آب بخورند. این بیماران باید شب ها هنگام خواب یک لیوان بالای سرشان باشد، موقع کار روی میزشان یک لیوان آب باشد . یعنی برای دسترسی به آب نباید بیمار مشکلی داشته باشد.

روزه و سنگ کلیه:

کسانی که اصطلاحا کلیه سنگ ساز یا بیماری های شدید کلیوی دارند یا پیوند کلیه شده اند؛ در بسیاری از موارد با مشورت پزشک معالج و با رعایت مواردی که مانع از غلیظ شدن خون و ادرار می شود؛ قادر به روزه داری هستند. حتّی تحقیقات انجام شده در مورد بیماران پیوندی که آزمایش های طبیعی داشته اند نشان داده است که روزه داری هیچ اختلالی در آزمایش های آنها ایجاد نکرده است. تجربه به من نشان می دهد که اکثر کسانی که به اصطلاح کلیه سنگ ساز دارند با رعایت موارد تغذیه ای ذکر شده و نیز مصرف حدّاقل دارو(مثلا نصف استکان عرق خارشتر در افطار و سحر)، به راحتی و بدون مشکل خاصّی قادر به روزه داری خواهند بود.

این کلسیمی که در کلیه غلظتش بالا می رود و سنگ می شود، از کجا می آید؟

این کلسیم ممکن است ، بیش از حد از روده جذب شود. ببینید ، ما در طول روز حدود هزار میلی گرم کلسیم مصرف می کنیم که از این مقدار چیزی حدود یک سومش جذب می شود. اگر این میزان جذب به هر دلیلی افزایش یابد، مثلا” میزان کلسیمی که مصرف می کنیم، زیاد باشد،می تواند باعث تشکیل سنگ شود. ممکن است، میزان کلسیمی که از طریق کلیه دفع می شود، به دلیل یک بیماری افزایش یابد. البته این بیماری ها عموما” بیماری های مربوط به استخوان و هورمون های مربوط به آن هستند. مثلا” در بیماری هیپرپاراتیروئیدی ، برداشت کلسیم از استخوان ها افزایش می یابد و می رود که از کلیه دفع شود و تبعا” غلظتش در ادرار افزایش یافته و باعث تشکیل سنگ می شود. در بعضی از موارد هم کلسیمی که به کلیه می رسد زیاد نیست ولی خود کلیه به دلیل مشکلی که دارد، بیش از حد کلسیم را دفع می کند. ماجرا از این قرار است: حدود ۹۵ درصد کلسیمی که در ابتدای واحدهای کلیوی وارد ادرار می شود، دوباره در کلیه باز جذب می شود. اگر کلیه ای نتواند این ۹۵درصد کلسیم را باز جذب کند، مسلما” غلظت کلسیم ادرار بالا می رود و زمینه ساز تشکیل سنگ می شود.

توصیه های پژوهشکده:
با اینکه خانم‌ها هم به همان میزان آقایان ممکن است دچار سنگ‌کلیه شوند، اما تعداد مردانی که دچار سنگ‌کلیه می‌شوند بیشتر است. برخی محققان باور دارند که سابقه خانوادگی مشکلات کلیوی می‌تواند به طرز قابل توجهی احتمال ایجاد آن را افزایش دهد.
هر گونه سابقه خانوادگی که نشان دهنده سنگ‌کلیه باشد را در خود بررسی کنید. پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. اگر می‌دانید که سنگ‌کلیه در خانواده‌تان موروثی است، حتماً از اقدامات پیشگیرنده مناسب، مثل افزایش مصرف مایعات بدون قند و کافئین و خودداری از مصرف بیش از حد لبنیات مخصوصاً در شب، استفاده کنید.
هیچوقت عمدا بدنتان را به مرز کم‌آب شدن نکشانید که ممکن است در اثر ساعات طولانی کار بدنی یا صرف زمان زیاد در هوای گرم ایجاد شود. همیشه حین کار، یک بطری آب همراه خود داشته باشید.
افرادی که در معرض درد سنگ‌کلیه هستند،هیچگاه نباید از دو چیز دور بمانند: یکی آب آشامیدنی و دیگر دستشویی. نگه داشتن ادرار به مدت طولانی برایتان ایجاد مشکل می‌کند.

منابع:

بیتوته

ویکی پدیا

سیمرغ

جام جم آنلاین

تارنما دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

پارسی طب

تبیان

وبگاه سراسری گروه صنعتی پاکمن

ولاگ مرجع اطلاعات بیماری ها

شیعه طب